Tarihçe
EFELER İLÇESİ
Ege Bölgesi’nde yer alan Aydın ili, kuzeyinde İzmir ve Manisa, batısında Ege Denizi, doğusunda Denizli, güneyinde Muğla ile çevrilidir. Akdeniz ikliminin etkisi altında kalan şehir, Büyük Menderes Nehri sayesinde tarım açısından zengindir; pamuk, zeytin, incir, kestane, tütün, narenciye başlıca tarım ürünlerindendir. Kentin merkezi Efeler ilçesinde geçmişin en eski izlerine Dedekuyusu (Deştepe) Höyüğünde rastlanmaktadır. Buluntular, günümüzde Efeler ilçesine bağlı Mimar Sinan Mahallesinin sınırları içinde bulunan Deştepe Höyüğü ’nün tarihini MÖ 4500 yıllarına kadar indirmektedir. Kentin ikinci eski yerleşimi, MÖ VIII. Yüzyıla kadar tarihlenen Trakya’dan göç eden Tiral Kabileleri tarafından kurulan Tralleis adı verilen yerleşimdir. MÖ 192 yılında kent, Romalıların hâkimiyetine girmiştir. Şehir, MS 395 yılına kadar Romalıların yönetimi altında kalmıştır. Türkler tarafından XIII. Yüzyılın sonunda fethedilen Tralleis şehrinde su yetersizliği nedeniyle iskân edilmemiş ve kentin güney eteklerine yerleşilmiştir. 14.yüzyılın ilk çeyreğinde Aydınoğulları Beyliğinin yönetimine geçen kent, XV. yüzyılda ise Osmanlıların eline geçmiştir. Bu dönemde şehrin merkezi Güzelhisar olup, Saruhan’da bulunan Güzelhisar ile karıştırılmamak için “Aydın Güzelhisarı” denilmiştir. Fatih Dönemindeki tahrir defterlerinde (1451) tarihli Aydın’ın yedi mahalleden ibaret bir kasaba ve yaklaşık 970 nüfuslu olduğu belirtilmektedir.
1653 yılında Aydın’da büyük bir deprem meydana gelmiştir. Depremin sonucunda birçok insan hayatını kaybetmiş, sosyal ve dini amaçlı yapılar, evler yıkılmıştır. Aydın Güzelhisar’ı depremin neden olduğu büyük hasara rağmen, hem göçlerle hem de transit ticaret yolu üzerinde yer almasından dolayı gelişimini sürdürmüştür. 16.yüzyılın sonu ile 17.yüzyılların başlarında Aydın’ın/ Efeler’in kentsel gelişimi artmış, mahallelerin sayısı, yirmiye ulaşmıştır. 1671 yılında kente gelen Evliya Çelebi, mahalle sayısının 22 olduğunu belirtmiştir. 18. ve 19. yüzyıllarda kentin büyüdüğü ve özellikle 19. yüzyılın ilk çeyreğinde Aydın’ın vilayet merkezi olmasıyla kentin gelişiminin devam ettiği kaynaklarda ifade edilmektedir. 19.yüzyılın sonlarında mahalle sayısı 27’ye yükselmiştir. 1856 yılında İzmir-Aydın demiryolunun işletmeye açılmasıyla bölgenin ticari açıdan canlanması sağlanmıştır. Ancak Birinci Dünya Savaşı’nın Osmanlı Devleti üzerinde yarattığı bunalımın ekonomik ve sosyal anlamda ülkenin tümüne yansıdığı aşikârdır. Bu sıkıntılardan payını alan Aydın ili 27 Mayıs 1919 gününde Yunanlılar tarafından işgal edilmiştir. İşgal sırasında Aydın şehri yağmalanmış, yakılıp yıkılmış, halkı katliama uğramış ve insanlık dışı muamelelere maruz kalmıştır. 40.000 nüfusa sahip olan kentin nüfusu bu dönemde 1000’e kadar düşmüştür. 30 Haziran 1919’da Yörük Ali Efe ve Demirci Efe gibi efelerin öncülüğünde milli kuvvetler oluşturulmuş ve kısa süreliğine de olsa şehir, Yunanlıların elinden kurtarılmıştır. Bu kurtuluş çok uzun sürmemiş 4 Temmuz 1919’da Yunanlılar tarafından şehir tekrar ele geçirilmiştir. Nihayetinde 7 Eylül 1922’de Yunanlılar Aydın’dan çıkarılmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra yanmış şehri yeniden imar etmek için dönemin belediye başkanı Fuat Şahin Erlaçin tarafından kentin hâlihazır imar planı hazırlatılarak Aydın’ın imar faaliyetine başlanılmıştır. Şehir, 1923 yılından 1950 yılına kadar yoğun imar faaliyetine rağmen ancak Cumhuriyet dönemi öncesi durumuna kavuşabilmiştir.
1950 ve sonrası tarımda makineleşme artmıştır. Bunun sonucunda köyden kente göçler fazlalaşmıştır. Ülkenin tümünde olduğu gibi Aydın ilinde de bu artış gözlenmiştir. 1954 yılında Aydın Tekstil Fabrikası’nın ve Birinci Sanayi Sitesinin kurulması ile iç göçlerle gelen nüfus artmış ve kentin nüfusu güneybatı kısmında yoğunlaşmıştır. 1965 yılında ülke genelinde olduğu gibi Aydın’da da yurt dışına göçler başlamıştır. Sonuç olarak şehir, günümüzde ana yollar boyunca büyümeye devam etmektedir. Aydın kenti, tarihi, turizmi ve tarımı ile Batı Anadolu’nun en önemli şehirleri arasında yerini tescillemiştir. 6360 Sayılı 06.12.2012 Tarihli “On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” Kapsamında Efeler İlçesi merkez İlçe olarak kurulmuştur. Aydın’ın tek merkez ilçe olan Efeler İlçesi 5 belde, 56 köy ve merkez mahallelerin bağlanmasıyla 83 mahalleden meydana gelmektedir.
